Μέχρι το 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών , υπήρχαν στην Μικρά Ασία αρκετοί τουρκόφωνοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι οι λεγόμενοι Καραμανλήδες. Οι χριστιανοί αυτοί κατά πλειοψηφία δεν ήξεραν ελληνικά, αλλά αρκετοί χρησιμοποιούσαν το ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν τουρκικά.
Οι ονομασία Καραμανλήδες φαίνεται ότι τους αποδόθηκε επειδή πολλοί εξ αυτών κατοικούσαν στην κεντρική Μικρά Ασία και σε περιοχές που κατακτήθηκαν από την τουρκομανική μουσουλμανική δυναστεία του Καραμάν που ιδρύθηκε τον δεύτερο μισό του 13ου αιώνα και τελικά καταλύθηκε από τον Οθωμανό Σουλτάνο Μεχμέτ περί το 1467.
Η καταγωγή της χριστιανικής αυτής ομάδας ήταν λογικό να αποτελέσει πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών και οι Τούρκοι προκειμένου να αποκρούσουν τις ελληνικές διεκδικήσεις υποστήριξαν ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν απόγονοι τούρκων στρατιωτών που υπηρετούσαν στον Βυζαντινό στρατό ως μισθοφόροι και τους οποίους οι αυτοκράτορες εγκαθιστούσαν σε διάφορα σημεία της Μικράς Ασίας.
Όμως η πλέον πιθανή και αποδεκτή υπόθεση είναι ότι οι Καραμανλήδες ήταν Χριστιανοί που μετά την μουσουλμανική κατάκτηση των περιοχών τους , άρχισαν σταδιακά να ξεχνούν την μητρική τους γλώσσα και να υιοθετούν την τουρκική που ήταν η γλώσσα των κατακτητών και της πλειοψηφίας.
Η πρώτη επίσημη αναφορά για τους Καραμανλήδες έγινε στη σύνοδο της Βασιλείας το 1437. Ο συγγραφέας του έργου ανέφερε ότι σε πολλά μέρη της Μικράς Ασίας ορισμένοι ιερείς όχι μόνο ντύνονταν όπως οι άπιστοι Τούρκοι αλλά και μιλούσαν την γλώσσα τους. Τα ελληνικά τα χρησιμοποιούσαν μόνο για την λειτουργία, ενώ ακόμη και το κήρυγμα γινόταν στα τουρκικά.
(Σπύρου Βρυώνη “ Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία, Σελ. 400).
Οι κάτοικοι αυτοί αναφέρονται ως Καραμάνοι στο περιηγητικό κείμενο του Hans Dernschwamm (1553-1555), που συνάντησε αρκετούς στην περιοχή Γεντί Κουλέ της Κωνσταντινούπολης περιγράφοντας τους ως χριστιανούς τους οποίους ο Σουλτάνος Σελήμ τους είχε μεταφέρει από την Καραμανία. Παρατήρησε ότι δεν ήξεραν ελληνικά , ότι ήταν πολυάριθμοι αλλά δεν ήξερε αν τα τουρκικά τους ήταν η μητρική τους γλώσσα.
Ενώ ο περιηγητής του 17ου αιώνα Εβλιγιά Τσελεμπί, κατά την επίσκεψη του στην Αττάλεια ανέφερε: Υπάρχουν τέσσερις συνοικίες Ελλήνων απίστων , αλλά οι άπιστοι δεν ξέρουν καθόλου ελληνικά μιλούν νοθευμένα τουρκικά.
Την ίδια παρατήρηση έκανε και στην Αλάγια : Υπήρχε από τους παλιούς καιρούς μια συνοικία απίστων. Υπάρχουν συνολικά τριακόσιοι που πληρώνουν χαράτσι. Δεν μιλούν λέξη ελληνική αλλά ξέρουν νοθευμένα τουρκικά.
(Σπύρου Βρυώνη “ Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία, Σελ. 402).
Στις αρχές του 18ου αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται έντυπα κείμενα των Καραμανλήδων τα οποία παρότι τουρκικά ήταν γραμμένα με το ελληνικό αλφάβητο. Τα κείμενα αυτά ήταν κυρίως μεταφράσεις στα τουρκικά λειτουργικών ή αγιογραφικών κειμένων αλλά και βιβλία με μη θρησκευτικό περιεχόμενο, όπως Μαθηματικά και Γεωγραφία. Οι Καραμανλήδες εξέδιδαν επίσης εφημερίδα στην Κωνσταντινούπολη.
Τον 19ο αιώνα στην Καππαδοκία υπήρχαν γύρω στους ογδόντα οικισμούς ρωμιών , εκ των οποίων οι πενήντα μιλούσαν καραμανλίδικα.
( Ε’ Ιστορικά – Ευαγγελία Μπαλτά – Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας Τεύχος 200).
Από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να υπάρχει ελληνικό ενδιαφέρον για τους Καραμανλήδες αρχικά από την ελληνορθόδοξη κοινότητα της Κωνσταντινούπολης και στη συνέχεια από την Αθήνα. Βασικός στόχος ήταν ο “ εξελληνισμός “ τους για αυτό και δόθηκε αρκετή έμφαση στην ίδρυση ελληνικών σχολείων , στα οποία οι Καραμανλήδες θα μπορούσαν να αποκτήσουν ξανά επαφή με την ελληνική γλώσσα και παιδεία.
Με το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου το 1918, η καταγωγή των Καραμανλήδων έγινε αντικείμενο έντονης διαμάχης , με τους Τούρκους να υποστηρίζουν ότι οι κοινότητες αυτές ήταν Τούρκοι εγκατεστημένοι στα βυζαντινά εδάφη που ασπάστηκαν την Ορθοδοξία και η γλώσσα τους ήταν ανόθευτα τουρκικά. Υπήρχε μάλιστα η σκέψη από τον Κεμάλ να ιδρύσει και Εκκλησία , τελικά όμως οι Καραμανλήδες θεωρήθηκαν Ρωμιοί και κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία.
Οι περισσότεροι Καραμανλήδες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης και η θύμηση τους παραμένει κυρίως από τα ονόματα Καραμανλής, Καραμάνος , Καραμανόγλου κλπ.
Σήμερα οι νεοθωμανικές βλέψεις του Ερντογάν και της Τουρκίας , έχουν ως αποτέλεσμα την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για τους Καραμανλήδες αλλά αυτή την φορά από την Τουρκία…
Χαρακτηριστικά ο Αχμέτ Αρσλάν , τελειόφοιτος ερευνητής της σχολής κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Χατζέτεπε της Κωνσταντινούπολης λέει: Οι Καραμανλήδες ζούσαν μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών στην περιοχή της Οθωμανικής Καππαδοκίας.
Ακόμα και σήμερα στην περιοχή του Γκέλβερι, βλέπεις επιγραφές με το ελληνικό αλφάβητο αλλά στην τουρκική γλώσσα.
Οι κάτοικοι αυτοί κρίθηκαν σαν ανταλλάξιμοι χαρακτηρισθέντες σαν Ρωμιοί. Γιατί όμως χαρακτηρίστηκαν Ρωμιοί αφού μιλούσαν τα τουρκικά σαν μητρική τους γλώσσα από αιώνες ; Οι Καραμανλήδες ήταν Τούρκοι που παρέμειναν χριστιανοί ορθόδοξοι και όταν έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών στάλθηκαν στην Ελλάδα. Αλλά παρ’ όλα τα χρόνια που πέρασαν από τότε, δεν έχουν ξεχάσει την πατρίδα τους και συχνά ξαναέρχονται να προσκυνήσουν τα πατρικά τους χώματα.
Οι Καραμανλήδες ήταν ανέκαθεν Τούρκοι, αλλά είχαν παραμείνει χριστιανοί και έτσι ανταλλάχθηκαν το 1924 σαν Ρωμιοί». Με την συνθήκη της Λοζάννης, συνεχίζει ο Τούρκος ερευνητής των Καραμανλήδων που τους εμφανίζει σαν μια ξεχωριστή μειονοτική ομάδα στην Ελλάδα με τούρκική προέλευση, αποφασίστηκε η βίαιη εκδίωξη των Τούρκων παλαιών κατοίκων της Μακεδονίας από την Ελλάδα.
Το ίδιο έγινε για τους κατοίκους του Άκσαραϊ που δεν ήξεραν λέξη ελληνικά, μόνο και μόνο επειδή είχαν χριστιανικό θρήσκευμα….»
(Foroline “ Το παράδοξο των Καραμανλήδων “ άρθρο από Βερενίκη 26 Σεπτεμβρίου 2019).
